पन्नास हजार वर्षापूर्वीच्या अशनी विवराचा शोध; शिरूरमधील प्राध्यापकांचे संशोधन
चौकुळ येथील खमदादेव मंदिरापासुन पूर्वेकडे सुमारे ५०० मीटर अंतरावर सुमारे पन्नास हजारहून अधिक वर्षापूर्वी आकाशातून एक पेटता अशनी येऊन येथील जांभ्या खडकाच्या कठीण पठारावर कोसळला होता.
eduvarta@gmail.com 
एज्युवार्ता न्यूज नेटवर्क
महाराष्ट्रच (Maharashtra) नव्हे तर सर्व भारतीय भूवैज्ञानिक (Geologist) व पर्यटकांना उत्साह देणारे संशोधन नुकतेच झाले आहे. आंबोलीपासुन अवघ्या दहा किलोमीटर अंतरावर असलेल्या चौकुळ या सिंधुदुर्ग (Sindhudurg) येथील गावाला आता 'जागतिक भूवैज्ञानिक स्थळ' म्हणून ओळखले जाणार आहे. या गावातील खमदादेव पठारावरील सुमारे पन्नास ते सत्तर हजार वर्षापूर्वी तयार झालेल्या अशनी विवराचा शोध पुणे जिल्ह्यातील शिरूरमधील चांदमल ताराचंद बोरा महाविद्यालयाचे प्राध्यापक डॉ. अतुल जेठे (Dr. Atul Jethe) यांनी लावला आहे. (Discovery of the RajatKrishna Crater fifty thousand years ago)
चौकुळ येथील खमदादेव मंदिरापासुन पूर्वेकडे सुमारे ५०० मीटर अंतरावर सुमारे पन्नास हजारहून अधिक वर्षापूर्वी आकाशातून एक पेटता अशनी येऊन येथील जांभ्या खडकाच्या कठीण पठारावर कोसळला होता. त्यामुळे वर्तुळाकार आकाराचे विवर तयार झाले असल्याची माहिती डॉ. जेठे यांनी दिली. आज या विवरात काळसर-पिवळट रंगाची माती व त्यावर पावसाळ्यात उगवणारे गवत यांचे अस्तित्व आहे. या विवराला 'रजतकृष्ण विवर’ (RajatKrishna Crater) असे नाव डॉ. जेठे यांनी दिले आहे.
हेही वाचा : MPSC Exam : गोपनीय कामांसाठी मिळेनात विषयतज्ज्ञ; सरकारने थेट आदेश काढूनच ठणकावले
पावसाळ्यात सर्वात जास्त म्हणजे ७२० से.मी. पेक्षा जास्त पाऊस पडणाऱ्या या विवराच्या ईशान्य दिशेकडून विवरातील पाणी वाहून जाते. या विवराचा पूर्व-पश्चिम व्यास सुमारे १८० मीटर तर उत्तर-दक्षिण सुमारे २२० मीटर असुन विवराचा परिघ सुमारे ५२५ मीटर आहे. या विवराचा अधिक अभ्यास व संशोधन करण्यासाठी डॉ. जेठे पावसाळ्यात पुन्हा भेट देणार आहेत. या स्थळाला शासनाने 'अति संवेदनाशील क्षेत्र (इको सेन्सिटिव्ह झोन) म्हणून घोषित करण्याची मागणी त्यांनी केली आहे.
विवराचे पृथ्वीवरील भौगोलिक स्थान १५ अंश ५२ मिनिटे व ३९.५ सेकंद उत्तर अक्षवृत्त ते ७४ अंश १ मिनिट ५४.५ सेकंद पूर्व रेखावृत्त असे आहे. समुद्र सपाटीपासुन हा भाग सुमारे ६३० मीटर उंचीवर आहे. घटप्रभा व कृष्णा या नद्यांच्या जोडणारी 'देवाची न्हय' ही नदी पूर्वेकडून पावसाळ्यात वाहते. भारतातीलच नव्हे तर जगातील जांभ्या खडकावरील (Laterite Rock) कातळसड्यावरील हे एकमेव विवर ठरण्याची शक्यता डॉ. जेठे यांनी वर्तवली आहे. याला शास्त्रीय परिभाषेत 'सिम्पल बाऊल क्रेटर' म्हणजेच 'साधे वर्तृळाकृती विवर' असे म्हणतात. आंबोली परिसरात सर्वात जास्त पाऊस या भागात पडत असल्याने वातावरणातून अतिगतिमान अशनीचा आघात झाल्यावर वर उसळून आलेली कड (Ejecta- Blanket) मृदेच्या धूपेमुळे नष्ट झाली असावी, असी शक्यता आहे.
असे झाले नामकरण
२००९ पासुन भारतातील विविध विवरांचा भूशास्रीय अभ्यास करताना मौलिक मार्गदर्शन करणाऱ्या इस्रो (IIRS), डेहराडून (उत्तरा खंड) या जागतिक पातळीवर संशोधन करणारे ज्येष्ठ शास्त्रज्ञ व भूशास्र विभागाचे प्रमुख रजत चटर्जी यांचे नाव व आपले सहकारी मित्र मराठी विभागात अध्यापन करणारे मालवणी बोली साहित्य व संस्कृतीचे ज्येष्ठ संशोधक मार्गदर्शक डॉ. बाळकृष्ण लळीत यांच्या नावातील 'कृष्ण' यावरून विवराचे 'रजतकृष्ण विवर' असे नामकरण करण्यात आल्याची माहिती डॉ. जेठे यांनी दिली. यापूर्वी त्यांनी २०११ साली शोधलेल्या लोणार जवळील विवराला 'गगन विवर'असे नामकरण केले होते.
या संशोधनादरम्यान चौकूळ येथील समाजसेविका सुषमा गावडे, अनिल गावडे, प्रताप गावडे. माजी सरपंच गुलाबराव गावडे तसेच सरपंच सुरेश शेटवे, डॉ. सुश्रुत लळीत तसेत अन्य चौकुळ ग्रामस्थांचे सहकार्य लाभले. या शोधकार्याबद्दल बोरा महाविद्यालयाचे प्राचार्य डॉ. के. सी. मोहिते व संस्था सचिव नंदकुमार निकम यांनी डॉ. अतुल जेठे यांचे अभिनंदन केले आहे.
शैक्षणिक बातम्यांचे अपडेट मिळविण्यासाठी व्हॉट्सअप ग्रुपमध्ये सहभागी व्हा.
